مجله سلامت ارجمند مجله سلامتی، ورزش و تغذیه
رژیم غذایی گیاهی و پیشگیری از سنگ کلیه
سنگ کلیه، توده‌های سختی از مواد معدنی و نمک هستند که در کلیه‌ها تشکیل می‌شوند و می‌توانند باعث درد شدید و مشکلات ادراری شوند. رژیم غذایی نقش بسیار مهمی در تشکیل یا پیشگیری از سنگ کلیه دارد. در حالی که تصورات غلطی در مورد ارتباط رژیم‌های گیاهی با افزایش خطر سنگ کلیه وجود دارد (به دلیل برخی مواد موجود در گیاهان مانند اگزالات)، شواهد علمی نشان می‌دهند که یک رژیم غذایی گیاهی “متعادل و هوشمندانه” می‌تواند به طور موثری خطر تشکیل سنگ کلیه را کاهش دهد.
انواع سنگ کلیه و ارتباط آن‌ها با رژیم غذایی
حدود ۸۰ درصد سنگ‌های کلیه از نوع سنگ‌های اگزالات کلسیم هستند. بقیه شامل سنگ‌های اسید اوریک، سنگ‌های استروویت و سنگ‌های سیستین می‌باشند. رژیم غذایی گیاهی بیشتر بر پیشگیری از دو نوع رایج‌تر، یعنی اگزالات کلسیم و اسید اوریک، تأثیر می‌گذارد.
چگونه رژیم غذایی گیاهی به پیشگیری از سنگ کلیه کمک می‌کند؟
یک رژیم غذایی گیاهی که به درستی برنامه‌ریزی شده باشد، از چندین طریق به کاهش خطر سنگ کلیه کمک می‌کند:
۱. مصرف مایعات بالا: * رژیم‌های غذایی گیاهی، به دلیل تأکید بر میوه‌ها و سبزیجات تازه، به طور طبیعی حاوی مقادیر بالاتری از آب هستند. * نوشیدن آب کافی مهم‌ترین عامل پیشگیری از سنگ کلیه است. مایعات به رقیق شدن ادرار و جلوگیری از تجمع مواد معدنی و نمک‌ها کمک می‌کنند.
۲. پتاسیم و سیترات بیشتر: * پتاسیم: رژیم‌های گیاهی سرشار از پتاسیم هستند. پتاسیم به طور غیرمستقیم با افزایش pH ادرار (قلیایی‌تر کردن آن) و افزایش دفع سیترات از بدن، به پیشگیری از سنگ‌های اگزالات کلسیم و اسید اوریک کمک می‌کند. * سیترات: میوه‌ها و سبزیجات (به ویژه مرکبات) حاوی سیترات هستند. سیترات به کلسیوم در ادرار متصل شده و از اتصال آن به اگزالات جلوگیری می‌کند. همچنین می‌تواند از رشد سنگ‌های موجود جلوگیری کند. * منابع گیاهی غنی از پتاسیم و سیترات: مرکبات (لیمو، پرتقال)، موز، سیب‌زمینی، آووکادو، گوجه‌فرنگی، سبزیجات برگ سبز، حبوبات.
۳. فیبر بالاتر: * رژیم‌های گیاهی مملو از فیبر هستند. فیبر می‌تواند به کاهش جذب کلسیم و اگزالات در روده کمک کند. * فیبر همچنین سلامت کلی روده را بهبود می‌بخشد که می‌تواند بر متابولیسم مواد معدنی تأثیر بگذارد.
۴. کاهش مصرف نمک (سدیم): * رژیم‌های غذایی سرشار از گوشت‌های فرآوری‌شده و غذاهای آماده معمولاً سدیم بالایی دارند. سدیم زیاد باعث افزایش دفع کلسیم در ادرار می‌شود و می‌تواند خطر تشکیل سنگ‌های کلسیمی را بالا ببرد. * رژیم گیاهی به طور طبیعی مصرف سدیم را کاهش می‌دهد (در صورت تمرکز بر غذاهای کامل).
۵. کاهش پروتئین حیوانی و پورین‌ها: * پروتئین حیوانی: مصرف بالای پروتئین حیوانی می‌تواند باعث افزایش دفع کلسیم، اگزالات و اسید اوریک در ادرار شود و pH ادرار را اسیدی‌تر کند، که خطر تشکیل سنگ‌های کلسیمی و اسید اوریک را افزایش می‌دهد. * پورین‌ها: گوشت قرمز، احشاء و برخی غذاهای دریایی سرشار از پورین هستند که در بدن به اسید اوریک تبدیل می‌شوند و می‌توانند منجر به سنگ‌های اسید اوریک شوند. * رژیم‌های گیاهی با کاهش یا حذف این مواد، به تنظیم سطوح اسید اوریک و کلسیم در ادرار کمک می‌کنند.
مدیریت اگزالات در رژیم گیاهی
این نگرانی که رژیم گیاهی به دلیل داشتن اگزالات زیاد ممکن است باعث سنگ کلیه شود، کاملاً بی‌اساس نیست، اما قابل مدیریت است.
- اگزالات چیست؟ اگزالات یک ترکیب طبیعی است که در بسیاری از گیاهان یافت می‌شود و می‌تواند با کلسیم در ادرار ترکیب شده و سنگ‌های اگزالات کلسیم را تشکیل دهد.
- منابع گیاهی با اگزالات بالا: اسفناج، ریواس، برگ چغندر، بادام، آجیل برزیلی، شکلات تلخ، برخی توت‌ها، چای سیاه.
- نکات کلیدی برای مدیریت اگزالات در رژیم گیاهی:
- کلسیم کافی: اطمینان از دریافت کلسیم کافی (۱۲۰۰-۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز) از منابع گیاهی. کلسیم می‌تواند به اگزالات در روده متصل شده و از جذب آن جلوگیری کند (به جای اینکه در کلیه رسوب کند). منابع خوب شامل شیرهای گیاهی غنی‌شده، توفو غنی‌شده با کلسیم، سبزیجات برگ سبز با اگزالات پایین (مانند کلم پیچ، کلم بروکلی) هستند.
- هیدراتاسیون فراوان: نوشیدن آب زیاد به رقیق شدن اگزالات در ادرار کمک می‌کند.
- پخت و پز: بخارپز کردن یا آب‌پز کردن سبزیجات با اگزالات بالا می‌تواند محتوای اگزالات آن‌ها را کاهش دهد (اما آب آن را دور بریزید).
- تنوع غذایی: به جای تکیه بر یک یا دو منبع غذایی با اگزالات بالا، رژیم غذایی خود را متنوع کنید.
- ویتامین C با اعتدال: مصرف دوزهای بسیار بالای مکمل ویتامین C (بیش از ۱۰۰۰ میلی‌گرم) می‌تواند به اگزالات تبدیل شود. ویتامین C غذایی مشکلی ایجاد نمی‌کند.
توصیه‌های کلی برای پیشگیری از سنگ کلیه در رژیم گیاهی
- آب فراوان بنوشید: حداقل ۸-۱۲ لیوان آب در روز. آب لیمو تازه می‌تواند به دلیل سیترات موجود در آن مفید باشد.
- مصرف کلسیم کافی: اطمینان حاصل کنید که روزانه ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم از منابع گیاهی غنی‌شده یا طبیعی دریافت می‌کنید.
- میوه‌ها و سبزیجات متنوع: طیف وسیعی از میوه‌ها و سبزیجات را برای دریافت پتاسیم، سیترات و فیبر مصرف کنید.
- کاهش مصرف سدیم: از مصرف غذاهای فرآوری‌شده و نمک اضافی خودداری کنید.
- پروتئین گیاهی متعادل: بر منابع پروتئین گیاهی مانند حبوبات، توفو و آجیل تمرکز کنید.
- مدیریت اگزالات: در صورت سابقه سنگ کلیه اگزالات کلسیم، مصرف منابع بسیار بالای اگزالات را متعادل کنید و حتماً آن‌ها را همراه با منابع کلسیم مصرف نمایید.
- مشاوره پزشکی: اگر سابقه سنگ کلیه دارید، حتماً با پزشک یا متخصص تغذیه متخصص در رژیم‌های گیاهی مشورت کنید تا یک برنامه غذایی شخصی‌سازی شده برای شما تنظیم شود.
با رعایت این نکات، رژیم غذایی گیاهی نه تنها ایمن است، بلکه یک رویکرد بسیار مؤثر و سالم برای پیشگیری از سنگ کلیه و ارتقای سلامت کلی دستگاه ادراری است.
