مجله سلامت ارجمند مجله سلامتی، ورزش و تغذیه
دستگاه‌های سنجش سطح اکسیژن بدن در ارتفاعات
هنگام صعود به ارتفاعات بالا، میزان اکسیژن موجود در هوا کاهش می‌یابد. این پدیده می‌تواند منجر به حالتی به نام هیپوکسی (Hypoxia) شود که در آن، سطح اکسیژن در خون به کمتر از حد طبیعی می‌رسد. برای کوهنوردان، اسکی‌بازان، و هر کسی که در محیط‌های مرتفع فعالیت می‌کند یا زندگی می‌کند، پایش سطح اکسیژن خون از اهمیت حیاتی برخوردار است تا بتوانند از بروز بیماری ارتفاع (Altitude Sickness) جلوگیری کرده و ایمنی خود را تضمین کنند.
تنها دستگاه عملی و در دسترس عموم برای سنجش سطح اکسیژن بدن در ارتفاعات، پالس اکسی‌متر (Pulse Oximeter) است.
۱. پالس اکسی‌متر (Pulse Oximeter)
پالس اکسی‌متر یک دستگاه کوچک، قابل حمل و غیرتهاجمی است که به راحتی در خانه یا در طول سفر به ارتفاعات قابل استفاده است.
- نحوه عملکرد:
- پالس اکسی‌متر معمولاً به نوک انگشت (یا گاهی لاله گوش یا انگشت پا) متصل می‌شود.
- این دستگاه دو پرتو نور (قرمز و مادون قرمز) را از طریق بافت عبور می‌دهد.
- هموگلوبین (پروتئین حمل‌کننده اکسیژن در خون) بسته به اینکه اکسیژن حمل می‌کند یا نه، نور را به روش‌های متفاوتی جذب می‌کند.
- دستگاه با اندازه‌گیری میزان جذب این پرتوهای نور توسط خون اکسیژن‌دار (اشباع) و بدون اکسیژن (غیراشباع) در مویرگ‌های پالسی (سرخرگی)، درصد اشباع اکسیژن خون شریانی (SpO2) را محاسبه می‌کند.
- همچنین، پالس اکسی‌متر می‌تواند ضربان قلب (Pulse Rate – PR) را نیز اندازه‌گیری و نمایش دهد.
- نمایش نتایج:
- SpO2: میزان اکسیژن خون را به صورت درصد (مثلاً ۹۵% تا ۱۰۰%) نشان می‌دهد. در ارتفاعات، این عدد به طور طبیعی پایین‌تر می‌آید.
- PR (BPM): تعداد ضربان قلب در دقیقه را نمایش می‌دهد.
۲. فواید استفاده از پالس اکسی‌متر در ارتفاعات
- تشخیص زودهنگام هیپوکسی: در ارتفاعات، بدن با کمبود اکسیژن مواجه می‌شود. پالس اکسی‌متر به کوهنوردان و افراد دیگر کمک می‌کند تا سطح اکسیژن خون خود را پایش کنند و در صورت کاهش خطرناک آن، اقدامات لازم را انجام دهند. کاهش SpO2 به زیر ۹۰% در ارتفاعات می‌تواند نشان‌دهنده شروع بیماری ارتفاع باشد.
- پیشگیری از بیماری ارتفاع (Altitude Sickness): با پایش مداوم SpO2، افراد می‌توانند زمان لازم برای هم‌هوایی بدن خود را تخمین بزنند. اگر سطح اکسیژن بیش از حد افت کرد، می‌توانند صعود را متوقف کرده، به ارتفاع پایین‌تر بازگردند یا از اکسیژن مکمل استفاده کنند. این امر به جلوگیری از بیماری‌های جدی‌تر ارتفاع مانند ادم ریوی ارتفاع بالا (HAPE) و ادم مغزی ارتفاع بالا (HACE) کمک می‌کند.
- مدیریت هم‌هوایی (Acclimatization): پالس اکسی‌متر به ورزشکاران و کوهنوردان کمک می‌کند تا واکنش بدنشان به ارتفاع را ارزیابی کنند. نظارت بر SpO2 در طول دوره‌های استراحت در کمپ‌های ارتفاع بالا، نشان‌دهنده میزان موفقیت بدن در هم‌هوایی با شرایط کم‌اکسیژن است.
- ارزیابی وضعیت سلامت عمومی: علاوه بر ارتفاع، پالس اکسی‌متر برای افرادی که درگیر فعالیت‌های شدید هستند یا شرایط پزشکی خاصی دارند (مانند بیماری‌های ریوی یا قلبی)، می‌تواند ابزاری مفید برای پایش وضعیت سلامت کلی در شرایط چالش‌برانگیز ارتفاع باشد.
- سهولت استفاده و قابلیت حمل: پالس اکسی‌مترها کوچک، سبک و کار با آن‌ها بسیار آسان است، که این ویژگی‌ها آن‌ها را برای حمل در کوله‌پشتی کوهنوردی ایده‌آل می‌کند.
- غیرتهاجمی و بدون درد: اندازه‌گیری SpO2 با این دستگاه کاملاً بدون درد است و نیازی به نمونه‌گیری خون ندارد.
۳. نکاتی برای استفاده از پالس اکسی‌متر در ارتفاعات
- کالیبراسیون برای ارتفاع؟ پالس اکسی‌مترها نیاز به کالیبراسیون خاصی برای ارتفاع ندارند. آن‌ها درصد اشباع اکسیژن هموگلوبین را اندازه‌گیری می‌کنند، که مستقل از فشار جزئی اکسیژن در محیط است. با این حال، باید در نظر داشت که اعداد طبیعی SpO2 در ارتفاعات پایین‌تر از سطح دریا خواهند بود (مثلاً در ارتفاع ۳۰۰۰ متر، SpO2 حدود ۹۰-۹۲٪ طبیعی محسوب می‌شود).
- شرایط اندازه‌گیری:
- انگشت باید تمیز، خشک و گرم باشد.
- لاک ناخن (به خصوص رنگ‌های تیره) می‌تواند در اندازه‌گیری اختلال ایجاد کند.
- برای اندازه‌گیری دقیق، فرد باید در حالت استراحت باشد و حرکت نکند.
- دمای پایین می‌تواند بر دقت حسگر تأثیر بگذارد، بنابراین انگشت خود را گرم نگه دارید.
- مدل‌های مناسب برای ارتفاع: بیشتر پالس اکسی‌مترهای انگشتی معمولی برای استفاده در ارتفاعات مناسب هستند. با این حال، برخی مدل‌ها ممکن است برای مقاومت در برابر سرما، ضربه یا عمر باتری طولانی‌تر، ویژگی‌های بهتری داشته باشند.
- مشاوره پزشکی: در صورت مشاهده علائم شدید بیماری ارتفاع یا کاهش نگران‌کننده SpO2، حتماً با پزشک یا متخصصان پزشکی در گروه خود مشورت کنید. پالس اکسی‌متر ابزاری کمکی است و جایگزین تشخیص پزشکی نیست.
در مجموع، پالس اکسی‌متر یک ابزار ضروری برای هر فردی است که قصد صعود به ارتفاعات قابل توجه را دارد یا در آنجا زندگی می‌کند. این دستگاه کوچک می‌تواند اطلاعات حیاتی را در مورد سازگاری بدن با محیط کم‌اکسیژن ارائه داده و به افزایش ایمنی و لذت بردن از فعالیت در ارتفاعات کمک کند.
ساعت‌های هوشمند و مدیریت استرس
بهترین منابع آنتی‌اکسیدان برای ورزشکاران
